Πόλεμος Νεύρων οι Αποφάσεις; Η αβάσταχτη ελαφρότητα του ντετερμινισμού.

Μην άγχεστε, δεν έχω ούτε την διάθεση ούτε τις γνώσεις να γράφω καραβόπανα με θεωρίες νευροψυχολογίας.

Τι κρύβεται πίσω από κάθε απόφασή μας; Αριστερά ή δεξιά, Γκάζι ή Ψυρρή, θάρρος ή αλήθεια;

Από τα λίγα που έχω καταλάβει εως τώρα, δεν μπορείς να μου ξεκουνήσεις τον εγκέφαλο (παν ιντεντεντ) από την εικόνα ενός εγκεφάλου που μετακινεί την πυξίδα του «πράττω» με βάση μια συνισταμένη, ένα άθροισμα και διαφορικό μεταξύ «θέλω».

Λίγο πριν πάρω μια απόφαση, το μυαλό μου «τρέχει» τα υπέρ και τα κατά της κάθε επιλογής με τον δικό του βλαμμένο τρόπο και τα οργανώνει σε λίστες, ασυνείδητα («καλύτερα να ξενυχτίσω με Oblivion απόψε, ούτως ή άλλως δεν θα κοιμηθώ για το αυριανό διαγώνισμα»). Οι λίστες γεμίζουν με εγγραφές και κάθε εγγραφή αντιστοιχεί σε ενεργοποίηση διαφορετικών clusters νευρώνων – στο παράδειγμα του Oblivion, ενεργοποιούνται clusters ευχαρίστησης, ανταμοιβής, εκτίμησης fantasy αισθητικής, οι αναμνήσεις προηγούμενων επικών στιγμών με το παιχνίδι και τα συναφή.

Γιατί όμως υπερτερούν οι άνωθι εγγραφές σε σχέση με μια λογικώς βεβαρυμένη από την «άλλη πλευρά», «ΜΑΛΑΚΑ ΑΥΡΙΟ ΓΡΑΦΕΙΣ»; Γιατί κάθε εγγραφή έχει το δικό της νευρωνικό φορτίο, ή αλλιώς, πόσες άλλες συνάψεις θα καλέσουν πόσα άλλα clusters στην λίστα.

Κοινώς: μια αναπάντητη, 15 δικάβαλα ©.

Ας δούμε καρέ καρέ την απόφαση του παραδείγματος:

Δεν μπορώ να κοιμηθώ. Είμαι αγχωμένος και βαριέμαι να στριφογυρνώ. Ποιό είναι το καλύτερο που μπορώ να κάνω αυτή τη στιγμή;

ΛΙΣΤΑ ID: Δεν θέλω να βαριέμαι. Θα παίξω Oblivion. (+1 neural charge για την λίστα).

ΛΙΣΤΑ SUPEREGO: Άμα ξεκινήσω να παίζω, δεν θα κοιμηθώ ακόμα και τις ώρες που θα κατάφερνα να κοιμηθώ ούτως ή άλλως. Και το πρωί θα κουτουάω και δεν θα γράψω καλά. (+1 neural charge για την λίστα).

Τώρα που το λες, θυμάσαι τότε που πάλι δεν είχες κοιμηθεί και έγραψες τα αρχίδια μου;  (+3 neural charge για την λίστα).

ΛΙΣΤΑ ID: Ναι αλλά τώρα έχω αλλάξει και αντέχω το ξενύχτι (ψέμα) . (+1 neural charge για την λίστα).

Ασε που το μάθημα είναι πανεύκολο.  (+1 neural charge για την λίστα).

Άσε που αν ξεκαυλώσω με το game, θα ανέβει και το ηθικό μου, γιατί σήμερα όλα πήγαν στραβά . (+5 neural charge για την λίστα).

Και η διαμάχη συνεχίζεται, μέσα σε από κλάσματα του δευτερολέπτου μέχρι όλη τη νύχτα, αναλόγως το τι έρχεται και «κάθεται» στις λίστες και ανάλογα την ιδιοσυγκρασία καθενός. Οπότε μέχρι εδώ η ΛΙΣΤΑ ID έχει neural charge 8 και η ΛΙΣΤΑ SUPEREGO έχει neural charge 4. Η πρώτη λίστα «γεννά» την συμπεριφορά που οδηγεί τον εν λόγω κύριο μπροστά στην οθόνη του υπολογιστή του μέχρι τις 5 am.

Πρόκειται για ανταγωνισμό νευροδυναμικού μεταξύ επιθυμιών, αξιών και αμυνών και... όποιος αντέξει. 

Το εν λόγω παράδειγμα είναι υπεραπλουστευμένο και αφορά σε μια απόφαση με ίσως αμελητέες επιπτώσεις. Δεν είναι σοβαρό παράδειγμα. Αλλά δεν κόπτομαι να αρχίσω να μιλάω για ζωή/ θάνατο, καρριέρα, παιδιά και άλλες σοβαρές αποφάσεις αυτή τη στιγμή. Επίσης, οι εναλλακτικές σε μια απόφαση δεν είναι πάντα δύο.

Οι λίστες γενικά «τραβάνε» ό,τι κυκλώματα κάτσουν. Κριτήριο; Ελεύθερος συνειρμός, όχι απαραίτητα σε σημασιολογικό επίπεδο. Η λογική δεν παίζει πάντα πρωτεύοντα ρόλο, ούτε και η ηθική. Η απόφαση του ατόμου να δώσει προτεραιότητα στην ηθική ή/και στην λογική είναι αυτή καθ’ αυτή άλλο ένα cluster που θα ενισχύσει μια λίστα: «Ήρθε ο καιρός να σοβαρευτώ, γιατί μου αρέσει να ξέρω ότι είμαι ένα πιο ώριμο άτομο. Θα προσπαθήσω να κοιμηθώ» (+6 για ΛΙΣΤΑ SUPEREGO).

Δεν υπάρχει τυχαιότητα στην βούληση (ε, εδώ δεν θα καταλήγαμε; Ελευθερία βούλησης). Οι αποφάσεις μας είναι η συνισταμένη της ιδιοσυγκρασικής ιστορίας άλλων αποφάσεων, εσωτερικεύσεων, εκμαθημένων συμπεριφορών, τιμωριών και επιβραβεύσεων και βιολογικών προδιαθέσεων (ηδονισμός, ενοχισμός κλπ από εργοστασιακές ρυθμίσεις).

Γιατί τότε δεν μπορούμε να προβλέψουμε την ανθρώπινη συμπεριφορά, αδαή και θρασύ Παναή, δεδομένου ότι έχουμε όλα τα δεδομένα; Πρώτον, γιατί δεν τα έχουμε όλα τα δεδομένα. Δεύτερον, δεν έχουμε την τεχνολογία και τη μεθοδολογία που θα μας επιτρέψουν να πάμε μέχρι εκεί. Θα πάμε ποτέ μέχρι εκεί, να ξέρουμε ακριβώς τι θα πράξει ο καθένας μας μετρώντας μόνο την σκέψη;

Ακόμα καλύτερα: άντε και μπορούμε. Θέλουμε; Η ζωή θα γίνει βαρετή. Το σύστημα «εγκέφαλος» είναι αρκετά χαοτικό για το μακροεπίπεδό μας (“it is random enough”) και δεν έχει ιδιαίτερη σημασία το πως παράγονται τα random rolls εκεί μέσα.

Αλλά για ένα πράγμα είμαι προς το παρόν σίγουρος: κανένα φάντασμα στη μηχανή, κανένας θεός ή διάολος, κανένα αποκούμπι κβαντομηχανικής (το σύγχρονο “magic happens”) δεν ευθύνεται για το τι μας αρέσει, τι ορίζουμε, ποιοί είμαστε και τι αποφάσεις παίρνουμε. Ακόμα και αν αποφασίσουμε να γυρίσουμε τη ζωή μας ανάποδα, κάποια μεγάλη παρέα νευρώνων κρύβεται από πίσω... απωθημένο; Φιλοσοφία; Τα σοφά λόγια ενός γονιού ; Μια ωραία γκόμενα; Η επιβεβαίωση του ότι «το κάνω επειδή μπορώ»; Δεν μπορώ να ξέρω ακριβώς.

Περισσότερα πάνω στο θέμα στο άμεσο μέλλον... χωρίς την ψευδαίσθηση ότι έλυσα ένα debate αιώνων. Απλά το πάω κάπου... to be continued.

PS.: Θυμάμαι μια συζήτηση περί ντετερμινισμού στην ψυχολογία με μια καθηγήτριά μου η οποία κατέληξε στο «Παναγιώτη, μην τα λύεις όλα σε αιτία-αποτέλεσμα, δεν θα καταλήξεις πουθενά». Εκείνη τη στιγμή 2 πράγματα πέρασαν από το μυαλό μου:

1. Το «αυτό που κάνεις δεν θα σε οδηγήσει πουθενά. Παντού θα βρεις κλειστές πόρτες και αδιέξοδα ©».
2. Μια ακαδημαϊκή κόλαση γεμάτη επιστήμονες που «ξέρουν καλύτερα», όπου όλες μου οι εργασίες και άγραφτες πτυχιακές μου λιώνουν μέσα σε πισίνες από λάβα, όπου ο φίλος μου ο Πετρίδης® έχει πάντα δίκχιο, όπου τα θερμόμετρα μετρούν πλέον το πόσο fail έχω καταντήσει και οι στριπτηζούδες την κάνουν ψιθυρίζοντας «δεν είχε ποτέ αξιόλογες πηγές...»

Ε, όχι.

Δείτε επίσης όλα τα παρακάτω που δεν έχω διαβάσει φυσικά ποτέ μου:

Dennett, Daniel C. (2003). Freedom Evolves

Pinker, S.(2002) The Blank Slate: The Modern Denial of Human Nature.

Libet, B.; Gleason, C.A.; Wright, E.W.; Pearl, D.K. (1983). "Time of conscious intention to act in relation to onset of cerebral activity (readiness-potential). The unconscious initiation of a freely voluntary act". Brain 106 (3): 623–642.

Ή απλά Wikipedia.